Boyun Eğme: YILMAZ GÜNEY SİNEMASI

1999 veya 2000 yılında bir ödevim vardı. Araştırma Teknikleri adlı bir derste, bir konuda bir ödev hazırlamam gerekiyordu. Yılmaz Güney’i ele almayı seçmiştim. Bunun için kaynak bulmam gerekiyordu. Ankara Milli Kütüphane’ye giderdim. Şimdiki sistem nedir bilmiyorum ama o zaman kitap için bir form dolduruyordunuz, iki saat sonra geliyordu ve günde üç kitap isteyebiliyordunuz. O kitabı da üç saat sonra geri vermeniz gerekiyordu. Deli gibi bir hızla okuyordum o kitapları. Şimdi İnternet sayesinde bilgi çok yakınınızda. Pdf formatında kitaplara ücretsiz ve çok hızlı erişebiliyorsunuz. O zaman çok zahmet çekmiştim. Şimdi daha mı iyi oldu bilemiyorum. Şu anda bir bilgi çöplüğü var. İnsanın başını döndürüyor. Dersten de kalmıştım bu arada.

Bu ödev sayesinde ve izlediğim filmleri sayesinde Yılmaz Güney’e büyük bir hayranlık beslerim.

İnceleyelim bakalım…

Aslında bu eksikli bir yazı olacak benim adıma çünkü ben Yılmaz Güney’in oyunculuğuna değil yönetmenliğine hayranım fakat bu yazı serisi fenomen oyuncularla ilgili. Yılmaz Güney, yönetmenliğiyle değil oyunculuğuyla fenomen olmuştur. Oraya odaklanmak zorunda kalacağım.

Yılmaz Güney’in 1931’de mi 1938’de mi doğduğduğu belirsizdir. Adana’da doğmuştur. Babası Urfalı Kürt, annesi Muşlu Zazadır. Babasının kan davası vardır. O yüzden ileride hayatında belirleyici olan silahla birlikte büyür. Bu olay sinemasını ve işte o bizim bahsettiğimiz fenomenliği etkilemiştir.

Yılmaz Güney’de bir çift kişilik durumu vardır. Hem bir entelektüel hem de lümpendir. Lisedeyken bisikletiyle seyyar sinemacılık yapmıştır. Çok film izlemiştir tıpkı Tarantino gibi “When people ask me if I went to film school, I tell them "No, I went to films." Sinema duygusu diye şu anda uydurduğum bir kavram/olgu vardır. Tarantino’da olan o şey işte Yılmaz Güney’de de vardı.

Kısa bir Ankara Hukuk macerasından sonra kısa da bir İstanbul İktisat macerası oluyor Güney’in. İstanbul’a geldiğinde aslında kafasında ve yüreğinde edebiyat vardır Yılmaz Güney’in. Öyküler yazmaktadır, romanlar yazmayı planlamaktadır. Hatta bir öyküsünde, komünizm propogandası yaptığı gerekçesiyle hapis ve sürgün cezası alır.

İstanbul’a gelen genç Yılmaz edebiyat çevreleriyle ilişkiye geçer. Bunu yaparken aynı zamanda sol siyaset çevreleriyle ilişkiye geçmesi tuhaf değildir de lümpen, gangster çevrelerle de ilişkiye geçmesi tuhaftır. Bu ilişki ileride kendisine toplumsal vaka olmayı sağlayacaktır.

Yılmaz Pütün bir şekilde Atıf Yılmaz’la tanışır. Atıf Yılmaz, kendisine yönetmen yardımcılığı teklif eder. O esnada Güney’in aklında oyunculuk yoktur. Kimsenin aklında onun oyuncu olmasıyla ilgili bir şey yoktur.

1959 yılında bazı filmlere senaristlik de yapmaya başlar Güney. O yıl eş zamanlı çekilen “Bu Vatanın Çocukları” ve “Ala Geyik” adlı filmlerde oyunculuk da yapmaya başlar. Türk sinemasında böyle tesadüf hikayeleri çoktur. Dört fenomenimizden birisi olan Türkan Şoray, bir gün, filmlerde figüranlık yapan komşusunun kendisini sete götürmesiyle fenomen olmuştur.

Atıf Yılmaz’ın ittirmeleriyle ve bir takım tesadüfi hamleler sonucunda, içinde edebiyat ateşi yanan Yılmaz Güney, sinema oyuncusu olmuştur.

Türkiye’de yeni çıkış yapan bir sinema oyuncusu (ne o zamanlar ne de şimdi) kafasındakileri hayat geçirmek için dayatmacı olamaz. Yılmaz Güney de yeni başlayan biri olarak kafasındakileri hayata geçiremedi elbette. İşin gerçeği, kafasında “nasıl bir oyuncu olmak istiyorum?” sorusunun cevabı da yoktu.

Filmografisine baktığımızda 1963 yılında çektiği “İkisi De Cesurdu” ve bir yıl sonra çektiği “On Korkusuz Adam”a odaklanmamız lazım. Kitaplarda öyle yazıyordu çünkü. İDC, Yılmaz Güney’e fenomenlik yolunu açan “halkçı” avantürün ilk örneğidir. Anadolu’nun bağrından kopmuş bir genç adam, dünyalara karşı mücadele eder. “On Korkusuz Adam”da Yılmaz Güney başrol değildir. “Konyakçı” lakaplı bir karakterdir. Ermeni konyağına taparım bu arada. Çok fazla konuşmaz ama “kuul” tavırlarıyla seyirciyi büyülemiştir.

Bölge işletmecileri, Konyakçı karakterindeki potansiyeli sezmişler ve İstanbul’daki prodüktörlere işareti vermişlerdir. Yeri gelmişken bahsedelim: Yönetmen Halit Refiğ’e göre dünyada “taban demokrasisi”ne sahip tek sinema Türk sinemasıdır. Bölgesel işletmeciler, halkın nabzını ölçerlermiş ve yukarıya bu eğilimlerden bahsederlermiş. İstanbul’daki prodüktörler de halk neyi istiyorsa onlara onu verirmiş. Bu değerlendirmede doğruluk payı vardır ama tam olarak böyle değildir. Ayrıca bu, iyi bir şey de değildir. Halka bir şey verecekken, ona fikrinin sorulmaması gerektiğini düşünüyorum. Olmayan bir şeyi nasıl sorabilirsiniz ki?

Neyse Yılmaz Güney, bu “Konyakçı” karakterinin gördüğü inanılmaz ilgi sayesinde aranan bir oyuncu olmaya başlamıştır. Hatta “Konyakçı” diye bir film bile çekilmiştir.

Yılmaz Güney’i 1970 yılında çektiği “Umut” filmine kadar incelememiz gerekecek. Bu tarihten itibaren Yılmaz Güney’in sinemasında sosyalist ideolojinin etkileri artmaya başlayacaktır ve o tarihten önceki “Çirkin Kral” dönemi diye adlandırılan avantür filmlerin devri kapanacaktır.

Çirkin Kral dedik. Yılmaz Güney, çirkin midir?

Geçen Müjde Ar ile ilgili yazımda Müjde Ar’ın fiziksel özelliklerini ele aldığım paragraf okuyucudan büyük ilgi gördü. Onun sanatı ve sanatının sosyo-politik boyutuyla ilgili çok fazla laf eden olmadı. Neyse sorun değil. Tekrar soralım, Yılmaz Güney çirkin midir? Bu lakabı kendisi bulmuştur. Bir röportajda “Ayhan Işık, ben sinemanın kralıyım diyor, ne diyorsunuz?” diye sormuşlar. O da “Ben de sinemanın çirkin kralıyım.” demiştir. Bu isimde iki filmi vardır. “Çirkin Kral” ve “Çirkin Kral Affetmez”.

O dönemdeki jön tipolojisine uymadığı için “çirkindir”. Yani bebek yüzlü, sinek kaydı traşlı, çoklukla sarışın/kumral tiplerdi. Göksel Arsoy, Ediz Hun, Tamer Yiğit gibileri düşünün. Yılmaz Güney çirkin bir insan değildir ama tip olarak Anadolulu olduğu için diğerleriyle bir uyumsuzluk gösterir.

Bu uyumsuzluk seyircide öykünmeye yol açtığı için fenomenlik gelmiştir.

Tip olarak benzerlik dedik. Sosyal fenomen olunmuşsa filmlerindeki hikayelerde de bir şeyler olmalı. Yılmaz Güney’in bu dönemdeki filmleri için “halkçı avantür” tabirini kullandım. Böyleydi işte. Vurdulu kırdılı hikayeler ama illa ki dürüst bir yan var. Yılmaz Güney karakterleri şerefsiz olmazlar. Bir mücadele vardır mutlaka. Mücadele eden mahallenin çocuğu Yılmaz, mücadel edilen de her türlü zalimdir.

Ayrıca Yılmaz Güney, sürekli ilişkide olduğu mafyatik tipleri çok iyi gözlemlemiş, onları idealize ederek ilgi çekici hikayeler üretebilmeyi başarmıştır. Bir dönem kumarhane sahibi olduğunu biliyor muydunuz?

Yılmaz Güney’in bu dönemdeki filmleri birer sosyal vaka haline gelmişlerdir. Hiçbir sinema oyuncusunun sahip olamadığı bir sevgi seline maruz kalmıştır Yılmaz Güney. Kendisi açıkça solcu olmasına rağmen, sağ kesimlerden de büyük bir sevgi seline maruz kalmıştır. İlk karısı Nebahat Çehre bir gün kendisini terk eder ve trenle şehir dışına çıkar. Güney arabayla treni yakalar ve önüne geçer. İleride bir yerlerde arabayı trenin önüne çeker. Tren zor bela durur. Bu, çok çılgınca bir harekettir. Makinistler bu çılgını öldürmek üzere aşağıya indiklerinde Güney’i görürler ve selam çakarlar. 12 Mart sonrasında Mahir Çayan ve arkadaşlarını arayan askeri grup, Güney’in zilini çalarlar. “Aa, siz miydiniz Yılmaz abi. Kusura bakmayın rahatsız ediyoruz da. Mahir Çayan ve arkadaşlarını arıyoruz. Kusura bakmayın. Özür dileriz” / “Yukarıdalar” (gülerek) / “Tekrar iyi akşamlar.” (gülerek)

Halk, onun filmlerinde hem kendisini hem de olmak istediğini görmüştür. Filmlerini inandırıcı bulmuştur. Tıpkı Kemal Sunal’da olduğu gibi. Müjde Ar’da ve Türkan Şoray’da böyle olmamıştır ama.

Sapiens türü kendisine bir şey anlatılmasına bayılır. Bu anlatılan şeyde kendisinden bir şeyler bulursa daha da bayılır. Kendisini görmeye ve kendisini gördüğünü zannetmeye bayılır Sapiens. Çirkin Kral’da bunu yakalamıştır. Hayaller ile gerçekleri yan yana koyabilme imkanı bulmuştur bu filmlerde. Muhtemelen ondan dolayıdır ki aşırı ilgi göstermiştir.

Her zaman söylüyoruz, starın da potansiyel sahibi olması lazım. Yılmaz Güney; potansiyel, yaratıcılık ve karizma sahibiydi. Bu sonuç çıktı ortaya.

Yılmaz Güney, “Umut”tan sonra yönetmenliğe ve sosyalist siyasete ağırlık verdi. Birkaç tane daha Çirkin Kral filmi çevirdi ama o dönem bitmişti artık. Bu dönemi başka bir yazıda inceleriz belki. Yani asıl, gerçek, “samimi” “Yılmaz Güney Sineması” başlıklı yazı başka bir zaman yazılacak.